كاوشی در كتب طبقات فقهاوصوفیه

نوشته شده توسط:محمد امامی امین

 

مقدمه

 

موضوع تحقیق همانطور که روی جلد آمده،عبارت است از ((طبقات صوفیه وفقها)) با مرور بر آثار به جای مانده در زمینه تراجم وطبقات از گذشته تا کنون نکته ای که به ذهن متواتر می شود این است كه علما ودانشمندان هریک از فرق اسلامی اعم از شعیان وفرق چهارگانه اهل سنت وسایر فرق هرکدام یه مجرد سعی در نگارش کتابی راجع به طبقات علما وفقها ی مذهب خود نموده اند همچنین راجع به صوفیه.

 به سختی می توان کتا بی جامع در رابطه با طبقات فقهای کل جهان اسلام نام برد،الا کتاب طبقات الفقها آیت الله جعفر سبحانی که بنا بر قول ایشان در تهیه ونگارش این مجموعه سعی نموده اسامی ،زندگی واحوال کلیه فقهای جهان اسلام را در طی 13 جلد جمع آوری نماید.در رابطه با طبقات نگاری شیعه بیشتر گرایش به روایان احادیث معصومین (ع) ونبی اکرم (ص) می باشد البته راجع به ادبیات وتفسیر وقراء نیز اقداماتی جامعی شده است ولیکن از لحاظ کمی وکیفی حجم آثاری که در مجموع فرق چهارگانه اهل سنت شده است بیش از آثاری است که در رابطه با موضوع طبقات نگاری مذهب شیعه صورت پذیرفته است.راجع به طبقات نگاری صوفیه آنچه که بیشتر رخ می نماید آن است که آثاری که در این رابطه به جای مانده است با تعصبات مذهبی کمتری نسبت به آن نگریسته شده است ودر آثاری که دراین زمینه به جای مانده  عموما"اکابر صوفیه را جدای از مذهبشان نام برده اند.ونکته دیگر که قابل ذکرمی باشد عموم کتابهای طبقات نگاری به طور معمول در حواشی آنها به نکات دیگری نیز پرداخته شده است.

علی الیحال این تحقیق فرصت مطالعاتی بود برای اینجانب تا بتوانم مختصر آشنایی راجع به موضوع طبقات صوفیه و فقها  کسب نمایم.

چکیده :

این تحقیق در حقیقت گرد آوری است راجع به طبقات نگاری صوفیه وفقها ، که در آن سعی شده است اهم کتابهای که راجع به این دو موضوع است با ذکر نام مؤلف ونحوه نگارش، اطلاعات مختصری ارائه گردد.در اینجا دقت بر این بوده است که تقدم وتأخیر زمانی در ارائه کتابها رعایت شود.در ابتدا آثاری راجع به طبقات صوفیه آمده است ودر ادامه اهم آثار موجود در رابطه با طبقات فقهای شیعه وفرق چهارگانه اهل سنت می باشد . کتابهای طبقات الصوفیه و حلیه الاولیاء ...... تا نفحات الانس مربوط به صوفیه و رجال النجاشی و طبقات الشافعیه و......... تا طبقات الفقها مربوط است به بخش فقها می باشد .

 

کلید واژه ها:

طبقات- صوفیه – فقها – اجتهاد – تذکره- طریقت- مذهب – شرح حال – تصوف – مشاهیر

 

طبقات الصوفیه (ابو عبدالرحمن محمد بن حسین بن محمد بن موسی سلمی نیشابوری)

ابوعبدالرحمن سلمی متولد 325 هجری قمری در نیشابور است ووفات 412 ه- ق در نیشابور.

نخستین تاریخ منظم ومشهور زندگی اولیاء به صورت طبقات، طبقات الصوفیه ابوعبدالرحمن سلمی می باشد. مؤلف آثار سیاسی در باب تصوف نوشت،اما خصوصا" طبقات است که فی نفسه ونیز به عنوان منبعی برای اثر معروف تر انصاری به نام طبقات الصوفیه که مجالس تذکره نوسیان متأخرتر صوفی نظیز عطار وجامی مطلب خود را از انصاری وسلمی بر گرفته. وچنانکه برخی از مورخانی که در آثار خود به بررسی تصوف پرداخته اند  نظیر ذهبی در تاریخ السلام مطالب خود را از سلمی اخذ کردند طبقات سلمی مختصر وگرانبهااست در رابطه با تعالیم صوفیان  نخستین  ،خصوصا" مکتب طیبه – جنید بغدادی . 1

 

حلیة الاولیاء ابو نعیم اصفهانی

ابو نعیم اصفهانی متوفای (430 ه-ق) نویسنده کتاب حلیة الاولیا می باشد که بعنوان یکی از بزرگترین دائرة المعارف های تاریخ تصوف است.این کتاب در ده مجلد بزرگ طبع شده است.این مرجع وسیع که مبتنی بر تعدادی از تذکره احوال وزندگی نامه های پیش از خود است که اکنون از میان رفته اند،دارای بافت فکری نیست، وشرح منظمی از جنبه های نظری یا علمی تصوف ندارنداما مشتمل است بر اطلاعات زیادی از ((طبقات)) مختلف صوفیه که از صحابه پیغمبر اغاز می شود، دو مجلد آخر کتاب شرح دقیقی از تصوف در دو قرن بیش از تألیف کتاب  به دست می دهد. 2

این کتاب شرح حال اولیاء وزهاد ومشایخ صوفیه است .که در سال (422 ه-ق) به پایان رسیده است.در این کتاب جمعی از صحابه، تابعین،خلفا،ائمه، وزهاد ومتصوفه با بعضی از احادیث واقوال آنها ودر تنظیم و  کتاب وذکر اسناد،شیوه کار مولف به تکرار وتطویل گراییده است.حلیة الاولیاء از منابع معتبر تصوف اسلامی به شمار می رود.

مؤلف در این کتاب در مورد زندگینامه طبقات فوق که در قرون نخستین می زیستند توضیحاتی ارائه کرده است واز طرف دیگر مطالب اضافی مثل زندگی نامه های تکراری روایات  بدون  رابطه با موضوع کتاب وروایات ضعیف را حذف کرده است او بالغ  بر 800 زندگی نامه از مردان و200 زندگی نامه از زنان بر گزیده مسلمان را تحریر نموده است وهمچنین در بخش از کتاب یه زندگی  نبی اکرم(ص) پرداخته است.

روش او در این کتاب تحلیلی،تاریخی است .اگر چه نام راویان در کتاب ذکر شده است ولی نام منابع وماخذ به صراحت نیامده است .مطالب کتاب یا نام مصطفین  تقسیم بندی شده است . 3

 

کشف المحجوب هجویری

این کتاب نوشته علی ابن عثمان الجلایی الهجویری، عارف ایرانی است که به عنوان کهن ترین رساله فارسی در عرفان اسلامی است که توسط نیکلسون شرق شناش مشهور انگلیسی ترجمه شده است. اهمیت این کتاب از آن رواست که کهن ترین اداب ومفاهیم صوفیه در ایران را شرح وتوضیح می دهد .این کتاب در زمینه بررسی تطبیقی میان عناصر عرفانی مسیحی،بودایی واسلامی بسیار حائز اهمیت است.کشف المحجوب از آثار مهم وارجمند قرن پنجم است واززمره  آثاری  مانند((تاریخ بیهقی))و(( قابوسنامه)) است که از هرجهت برای خواننده تازه ونو است.4

 این کتاب علاوه بر اشتمال بر شرح بسیاری از اصول تصوف واداب صوفیان خرقه وخرقه پوشی ، ملامت وملامتیان در گزارش  فرقه های صوفیه وکشف حقایق بعضی از احکام واداب دینی وآیین های صوفیان ، فصولی دارد که در نوع خود بی سابقه ودر میان منابع اصلی تصوف بی مانند است .این کتاب هم از لحاظ بزرگان فرق صوفیه هم از نظر کسب نوشتاری وکهنگی نثر وهم از جهت نظریات بدیع مؤلف مهم است .کشف المحجوب شامل سه بخش است:بخش نخست، مقدمه مولف در سبب علت تالیف کتاب. بخش دوم در بردارنده اطلاعات کلی در باب تصوف وتراجم احوال صوفیان معروف تا زمان هجوبری می باشد که اسامی واحوال بزرگان تصوف تا زمان حال مولف در آن آمده است. بخش سوم که در حقیقت قسمت اصلی کتاب است ونام کشف المحجوب ظاهرا" به مناسبت همین بخش بر کتاب نهاده شد شامل یازده کشف است .

(1- محاسبیه 2-قصاریه 3- طیفوریه4-جنیدیه5- نوریه6- سهلیه7- حکمیه8- خزاریه9- خصیقیه10- سیاریه11- حلولیه12-حلاجیه) هجویری متوقی سال 481تا500 هجری می باشد.

از این کتاب نسخه های متعددی در کتابخانه های ایران وجهان موجود است که از جمله می توان از نسخه موجود در کتابخانه سلتنطی وین در اتریش (با شماره334 معاصر)نسخه کتابخانه ملی پاریس ،نسخه کتابخانه موسسه خاورشناسی ابوریحان بیرونی تا شکند،نسخه بخش گنج اسلام ایاد در پاکستان نام برد.5

 

کتاب طبقات الصوفیه،

( نوشته شیخ السلام ابو اسماعیل عبدالله بن محمد انصاری هروی  معروف به خواجه عبدالله انصاری متولد 396 هجری در هرات ،وی معاصر مشاهیر چون خواجه نظام الملک طوسی، ناصر خسرو،انوری ابیوردی بود. (وفات 481 هجری ) .

در رابطه گرایش او به تصوف و طریقت، استاد او را شیخ ابوالحسن خرقانی،صوفی ناموران عهد می نامند.کتاب مذکوریکی از آثار  بسیار مفید زبان پارسی ویکی از منابع عهده برای تاریخ صوفیه وتحقیق در عقاید آنها است.در حقیقت ،تقریر،ترجمه واملای کتاب طبقات الصوفیه ابو عبدالرحمن محمدبن حسین سلمی نیشابوری است که به زبان عربی نگارش یافته است. از جمله محاسن این کتاب آن است که به لهجه هروی(هراتی) نگارش یافته وبدین رو یکی از گویشهای  دیرین ایرانی از امحلال یافتن رهانیده  است.خواجه عبدالله انصاری بر اساس آنچه نورالدین عبدالرحمن جامی،پارسی سرای ناصری سده نهم هجری در کتاب تفحات الانس خویش آورده است ((آن را در مجالس صحبت  ومجامع نذکیروموعظه املاء)) می فرموده وسخنان برخی دیگر از مشایخ وهمچنین بعضی از ذوقیات ومواجیه  خود را برآن می افزود  که سرانجام یکی از دوستداران ومریدان آنها راجمع کرده ونوشته است.6

 

تذکرةالاولیاء

 (ابو حامد یا ابو طالب محمد بن ابی بکر ابراهیم بن مطتقی بن شعبان) ملقب به فخرالدین مشهور به عطار نیشابوری از عرفا و شعرای بزرگ قرن ششم وهفتم هجری بوده است وقریب به هشتاد واندی عمر کرده است .

کتاب فوق قبل از سال 618 تالیف شده است،اهمیت این کتاب ازچند جهت است،یکی از حیث قدمت متن با ملاحظه قلت وجودنثر در زبان فارسی ودیگر از حیث انشاء واسلوب عبارت در انشاء. این کتاب  دوصفت درش نیک ظاهر است سادگی ودیگری شیرینی در این دوصفت در حد کمال می باشد .مهمترین ایراد این کتاب این است که اگر از حیث تاریخی به آن نگریسته شود،در ضبط وقایع وصحت مطالب خالی از مسامحه نیست واعتماد به آن نمی توان کرد ومطالب راجع به افراد بعضا" خالی از غلو نمی باشد.او در این کتاب نیز تبرکا" با نام امام جعفر صادق  از اهل بیت (ع) آغازمی نماید

ودر پایان نیز تیمنا" با نام امام باقر(ع) کتاب را به اتمام می رساند ونیز در این بین با ذکر احوال اویس قرنی ،ابراهیم ادهم،رابعه عدوید ،ابو حنیفه ، امام شافعی،احمد حنبل و..... در مجموع احوال 72 تن از ایشان را به نگارش در آورده است.عطار در تحریر تذکرة الاولیاء از کتابهای کشف المحجوب (هجویری) از جلایی هجیویری وطبقات الصوفیه از عبداللة سلمی بهره وافر برده است.7

 

نفحات الانس – عبدالرحمن جامی

نورالدین عبدالرحمن جامی در فرجرد جام در سال 817 ه.ق متولد شد.

این کتاب را میتوان از امهات کتب در بیان حقایق عرفانی وذکر احوال عارفان ازآغاز کار آنها تا عهد مولف دانست .این کتاب را جامی به پیشنهاد امیر کبیر علی شیر نوایی به سال (833 ه) به قلم طیع در آورد.

در آمار کتاب شرحی مفصل در بیان اصطلاحات اهل تصوف اصول ومبادی عرفان آورده با ذکر طبقات مختلفی که دعوی تصوف دارند وآنها که صوفی حقیقی هستند وذکر کرامات آنها سپس به ذکر احوال اهل طریقت از مردان وزنان می پردازد.جامی چنانکه در مقدمه کتاب می گوید ،قسمت بزرگی از کتاب طبقات الصوفیه خواجه عبدالله انصاری اخذ نموده است وآن رابه زبان پارسی دری ساده در آورده است .باقی مطالب کتاب موید است بر ذکر بعضی از متقدمان ونیز ذکر احوال خواجه عبدالله و اکابر معاصر او متأخران از وی .اطلاعاتی که جامی درباره ی متأخران خاصه مشایخ معاصر خود یا نزدیک به زمان خود در کتاب آورده غالبا" از جمله اطلاعات دست اول می باشد.

شیوه نگارش ((نفحات الانس)) همان شیوه ی ساده ومطلوب جامی در انشاء است که خواه مطالب او منقول از اصل هروی طبقات الصوفیة باشد وخواه از جمله ی اضا فاتش برآن کتاب وقطعه های منتخب زیبا در آن باشد.8

 

رجال النجا شِی

مِّولف ،ابولحسن احمد بن علی بن احمدبن عباس بن محمد بن ابراهیم بن محمد بن عبدالله بن نجاش (م ،450 ق)

وی یکی ازنوادر روزگاربوده است وبیشترعمرشریف خود‌‌ را ‌دربغدادسپری کرد ، درطول عمر خود منشأ خدمات بسیاربوده است .

وی در این کتاب اسامی مصنفات شیعه امامیه را آورده است .مؤلف دراین اثربه ذکر مصنفات وبخش اجمالی راجع به کتب ،القاب ،انساب محل سکونت ومقام آنان می پردازد. به علاوه آنچه ازمدح وذم  درباره آنان گفته شده است مطرح می کند.

رجال النجاشی ازگرانبهاترین آثار شیعی درفن علم رجال است که دربین چهار کتاب اصلی علم رجال ،درخشندگی خاصی نظیرتفسیردرخشندگی کتاب کامی دربین کتاب حدیثی دارد.

کتاب حاضرحاوی نام 1270 فرزانه وعلمای شیعی است دربیشر مواردسلسله سندازنجاشی تا راوی وشخصیتی که به معرفی وی وآثار او پرداخته ذکر شده است.نجاشی این کتاب رادردوجزء تهیه وتنظیم کرده وبه همان ترتیبی که خود صورت داده است بارها منتشر شده است .این کتاب دردوجلد به زبان عربی توسط انتشارات دارالاضواء دربیروت به سال 1408 ق چاپ ومنتشرشده است.                               9                                                                          

طبقات الشافعیة

نویسنده این کتاب ابومحمدعبدالرحیم بن حسن بن علی فرشی اموی اسنوی ملقب به جماالدین 4-72 ق/ محدث،فقیه شافعی مذهب وادیب مصری است. کتاب طبقات الشافیعه. این کتاب که تألیف آن در69 ق پایان یافت ،از مهم ترین آثار اسنوی به شمار می آید.ولی از عصرمحمد بن ادریس شافعی به ترتیب حروف الفبا به شرح حال شافعیان پرداخته است .این اثر دربغداد به سال(390 ق م) به کوشش عبدالله جبوری وسپس دربیروت (978 /م.) به کوشش کمال یوسف الحوت به چاپ رسیده است . این اثر بدون طبقه بندی مشخص وصرفا براساس سال وفات شخصیتهای شافعی تنظیم شده است 10 جلد 

 

طبقات الشافعیة کبری

نویسنده عبدالوهاب بن علی معروف به تاج الدین سبکی (727- 771 ق) می باشد .دراین اثرنویسنده ازروش طبقه بندی قرنی استفاده کرده وبزرگان شافعی هرقرن رابه ترتیب حروف الفبا گردآوری کرده است به دین ترتیب طبقه اول را اصحاب شافعی وطبقه دوم راشخصیت های شافعی قرن سوم قرار داده است. و همینطور طبقه هفتم که متوفیان بعداز سال 700 ق می باشند پیش رفته است . این کتاب در شش جلد می باشد به طور کلی  وشرح حال مشاهیرفقهای شافعیة ازقرن سوم تا قرن هشتم می باشد . 11 (حاجی خلیفه ،ج 4 – ص 79 )                                                                      

 

الجواهرالمضینة فی طبقات الحنفیه

 

نویسنده عبدالقادربن محمدبن الی الوفاء القرش به سال (696-775 ق)میباشد.

نویسنده در این کتاب به جای استفاده از روش طبقات نگاری معمول از روش الفبایی استفاده کرده است. وشرح حال فقهای حنفی رااز زمان ابو حنیفه تا زمان خود به ترتیب حروف الفبا درسه جلد عرضه نموده است . که هرمورد حاوی اطلاعاتی همچون شغل ، تاریخ تولد ووفات، شاگردان واساتید می باشد.12                                                     

کتاب الذیل علی طبقات الحنابله

نویسنده این کتاب ابن رجب حنبلی (726- 795 ق) می باشدکه یکی از مهم ترین کتاب طبقات نگاری حنفیان رابانوشتن ذیلی برطبقات ابوبعلی الفراء(451-526 ق)پدید آورده است دراین کتاب ابی رحیب درادامه کارفراء به شرح حال فقهای حبلی وذکراطلاعاتی همچون اساتید ،شاگردان ،تأ لیفات ، تولد، وفات،و شغل آنها از سال (460 تا 751 ق) به شیوه صدسالانه می پردازد،بااین توضیح که متوفیان نیمه دوم قرن پنجم از سال 460 تا 500 ق راتحت عنوان (( وفیات المأ ة الخامسة) ومتوفیان سال 701 تا 751 ق .راتحت عنوان (( وفیات المأ ة الثا منة))می آورد. ودرهر قرن ترتیب سال وفات رارعایت می کند. 13

 

طبقات الولیاء

نویسنده این کتاب سراج الدین ( 723-804 ق) می باشد. مولف دراین کتاب به شرح حال صوفیان تاقبل ازقرن هشتم به صورت الفبایی بیان می کند. وفصل آخر کتاب خود را به اولیای قرن هشتم اختصاص می دهد وشهاب الدین قونوی به عنوان  آخرین صوفی این قرن مطرح می کند . مولف دراین شرح حال صوفیان به ذکر بعضی از عبارات نغز آنها نیز می پردازد.14

اواقع الانوار فی طبقات الا خیار

نویسنده این کتاب عبدالوهاب بن احمدشعرانی به سال (898-972 ق ) می باشد که این کتاب معروف است به ((طبقات الشعرانی کبری)) مورخ صوفی این کتاب به رغم خود به شرح حال زاهدان وصوفیان از عصر صحابه تا زمان خود را گرد آوری کرده است که دراین راستا از زندگینامه ابوبکر ودیگر خلفای چهار گانه شروع کرده وسپس به بقیه صحابه می رسد وتا پایان قرن نهم و از قرن دهم به ترتیب زمان وبارعایت طبقات نگاری حامی کتاب خود را ادامه می دهد ودرهرمورد علاوه بر شرح حال آنها به ذکر بعضی از عبارات نغز آنها به اصطلاح ((عیون کلامهم)) می پردازد. 15

 

الاجتهاد وطبقات مجتهدی الشافعیه

نویسنده این کتاب دکترمحمدحسن هیتو می باشد که در این کتاب پس از بررسی زندگانی شافعی در سه طبقه به شرح حال مجتهدان شافعی می پردازد.

طبقه اول را طبقه مجتهدین منتسب به شافعی می داند واینگونه منتسب را تعریف می کند.

((مجتهد، کسی است که مرتبه اجتهاد مطلق رسیده است . ومی تواند احکام را ازکتاب وسنت مستقیما به دست آورد اما در مرحله اصول فقه به تاسیس اصولی خاص اقدام نکرده است . بنابراین درمرحله استخراج احکام  آنها را با استفاده از اصول تاسیس شده به وسیله مجتهدان  مطلق همچون شافعی  وابوحنتیفه به دست می آورد . 16

طبقه دوم رااصحاب  مجتهد شافعی می داند که با اونشست و برخاست داشته وازعلم او استفاده کرده اند وطبقه سوم را مجتهدین بعد از اصحاب شافعی می داند  ومجتهد را کسی می داند که به درجه مجتهد مطلق  ومجتهد منتسب نرسیده  اما به مرحله ای از علم  دست یافته که صلاحیت اورا به دست آوردن  احکام  طبق مذهب واصول امامی از امامان مذاهب  تایید می کند .17

نویسنده در همه طبقات ، زندگی نامه ها را بر اساس سال وفات تنظیم نموده است ودر هر مورد اطلاعاتی  همچون اساتید و شاگردان مناقب، کتب، مشهور فقهی ، آرای فقهی منحصربه فرد وتولد ووفات ارائه می دهد. از نقاط قوت این کتاب وجود فهرست الفبایی اعلام درپایان کتاب است که دسترسی محققان به مطالب آن را آسان تر می کند.18

 

 

طبقات اعلام شیعه

مؤلف شیخ آقا بزرگ تهرانی ( آیت الله شیخ محمد حسن تهرانی ) عالم بزرگ شیعه متولد 1293 تهران می باشد. که در سال 1385 ه – ق درسن 96 سالگی ازدنیا رفت  کتاب طبقات اعلام شیعه درطی 20 جلسه در ذکر احوال وآثار عالمان  شیعه از قرن چهارم تا چهاردهم هجری می باشد .  که در آن به معرفی زندگینامه علمای تشیع پرداخته است . این اثر حاصل هشتاد سال پژوهش علامه تهرانی و بزرگترین کاری است که تا کنون در علم تراجم وزندگینامه بزرگان وفقها ی شیعه صورت گرفته است . اوگذشته از عنوان کلی طبقات اعلام الشیعه برای هرقرن عنوان ونام ویژه ای برگزیده است .  1-راویان نابغه  در سده چهارم 2- متکلمان  ومدرسان درسده پنجم 3-دیده روان ومرزبانان موفق درسده ششم .4-نورهای فروزان درقرن هفتم 5- حقایق ثابت ومحکم درقرن هشتم .6- آفتاب درخشان درسده نهم .7- احیای فضیلت های فراموش شده از قرن دهم .8- گلستان سرسبز وخرم درزندگانی دانشمندان سده یازدهم. 9- ستارگان پراکنده درسده دوازدهم.10- نیکمردان به کرامت در سده سیزدهم . این قرن تا حرف عین  تاکنون تنها دو جلد ازآن همراه با تعلیقات مرحوم استاد علامه سید عبدالعزیز طبا طبایی یزدی چاپ شده است . وبقیه به صورت خطی است.11- بزرگان بشر درقرن چهاردهم، ازاین قرن  هم به اهتمام استاد طبا طبایی یزدی ، تنها چهار جلد انتشاریافته وسه جلد دیگر هم به صورت خطی مانده است. این دائرالمعارف در بر دارنده زندگینامه 1130 فقیه شیعی می باشد. البته با محاسبه جلد های منتظر ازتعداد 1500  نیز فراتر خواهد رفت.19

 

اعیان الشیعه:

کتابی مفصل نوشته ی سیدمحسن امین حسینی عاملی( 1282-1371 )، درتراجم احوال وذکر آثار دانشمندان وبزرگان شیعه از آغاز تا روزگار معاصر که همه طبقات دانشمندان  علوم گوناگون  ازجمله راویان ، فقها ومفسران وعارفان،  و....... رادربردارد. چنانکه نویسنده خود تصریح کرده است ، این تألیف بزرگ اختصاص یافته است به ذکر احوال شیعیان دوازده امامی وجز به ندرت ازدیگران یاد نشده است . کتاب به ترتیب حروف الفبایی ، نام اشخاص ونام پدران والقاب وکنیه  های ایشان مرتب شده ودرمواضعی که صاحب ترجمه  القاب واسامی  متعدد داشته ، نام  یا لقب اشهر مدخل اصلی واقع شده وبقیه به آن ارجاع داده شده است .

درهرمدخل نیز ، ترتیب کار چنان است که نخست تاریخ ولادت ووفات درصورت اطلاع از آن وپس از آن ، احوال وسیرت  ودلایل  تشییع صاحب ترجمه وآثار او اعم از منظوم ومنثور ،ذکر شده است.

این کتاب مشتعل بر52 جزء است . کتاب یا خطبه ای درباره علت تأ لیف و پیشینه ی این گونه تأ لیفات آغاز می شود . ودرادامه سه مقدمه دارد . متن کتاب تبرکا باسیرت نبوی واحوال  حضرت فاطمه علیها السلام آغاز می شود که جزء دوم کتاب محسوب میشود.  جزء سوم درسیرت امام علی بن ابی طالب  علیه السلام وجزء چهارم درسیرت بقیه امامان شیعه است. تراجم احوال اعیان شیعه از جزء پنجم یا ((آبی))  که نسبت دوتن از مشاهیرشیعه است آغاز می گردد  وهمین گونه پیش می رود تایونس بن یعقوب  بن قسیس سپس ذکر کتاب های مجهول المؤلف می آید. که جزء پنجاه ویکم  با آن خاتمه می یابد . جزء پنجاه دوم مربوط به زندگی نامه واحوال نویسنده   به قلم خود او است . این کتاب در1935 منتشر شد 20

 

طبقات الفقها

این کتاب نوشته آیت الله جعفر سجانی است. این موسوعه  جامع احوال فقهای شیعه است که در طی 13 جلد به زندگی نامه و آثار واحوال فقهای شیعه پرداخته است  ملاک ومعیار ذکر اسامی افراد دراین کتاب موارد ذیل بوده است

1- کتابی درفقه تألیف کرده باشد یا کتابی فقهی راشرح یا تعلیقه زده باشد .

2-در تاریخ آورده باشد که این شخص مدت ها فقیه بوده یا مدرس فقه بوده است .

3-فتاوای این شخص درکتابهای فقهی دیگر فقها ذکرشده باشد.

4-ترجمه نگاران بر فقاهت این شخص تصریح کرده باشد.

5-این فرد، روایات فقهی فراوانی نقل کرده باشد.

6-کتابی درباب آیات احکام نوشته یا شرح کرده باشد.

7-اگردراحوالات شخصی درتاریخ آمده که ایشان  جامع علوم وفنون هستند. قطعا بایدفقیه هم بوده باشد.

8- کسی که روایات فقهی راتدوین کرده باشد. مانند شیخ  حرعاملی  ومرحوم فیض همین خودش  می تواند نشانه فقاهت

 باشد

9-نام آن شخصی دراجازه نامه به عنوان فقیه  و مجتهد توصیف شود.

10- اینکه بلاخره قرائتی پیدا شود درزندگی این شخص که فقیه بوده است.

دوجلداول کتاب به عنوان مقدمه می باشد جلد اول مصادر فقهی شیعه ونسی رابیان نموده اند وجلد دوم مربوط به ادوار فقه می باشد. که نزد اهل تسنن مذهب  شش دوره ونیز اهل تشییع به هفت دوره گردیده است .  دراین کتاب علاوه بر فقهای امامیه به فقهای مذاهب چهارگانه اهل تسنن مذهب زیدیه  را به نیز پرداخته شده است . کلیه ذکر مطالب براساس اسناد ومدارک بوده است . وآدرس هرکدام درپاورقی آمده.21

 

فهرست منابع تحقیق

1-دهقانی، رضا(تصوف(بخش دوم)) سازمان تبلیغات اسلامی ، فروردین 86

2-همو،درارالعد

3-بی نا،(( عرفان وتصوف))، فصلنامه کتابهای اسلامی ،بی تا

4-بی نام( ترجمه نیکلسون ازکشف الحجوب کهن ترین رساله فارسی) سایت تاپ ایرانیان 9/12/1384

5-عبادی محمود متن ومنابع کشف المحجوب ، سروش ، چاپ اول 1383 شمسی

6-عسگری،زهرا ((خواجه عبدالله انصاری ، صوفی آتش گرفته ، پیرپیر سوز )) روزنامه مردم سالاری ، نسخه شماره 1939، 20/08/1387

7-برگرفته از کتاب تذکرة اولیاء

8-بی نا،((نفحات الانس)) گنجینه، پایگاه حوزه ، شماره 28/ تیر 1382

9- قمبری، محمدرضا،((آشنایی با منصفات معروف علمای شیعه)) کتاب شناسی تفضیلی مذاهب اسلامی ،ص447-448)

10- صغری فروشانی، نعمت الله، کتاب ماه دین، پیشینه طبقات نگاری درمیان مسلمانان) دفترتبلیغات اسلامی ، اردیبهشت 81 (ص66-83)

11-همو،درادامه

12- همو،همان

13- همو،همان

14- همو،درادامه

15- همو،همان

16- همو،همان

17- همو،همان

18- همو،همان

19-بی نام، ((زندگی نامه علما)) پایگاه حوزه ، گلشن ابرار2، 18/3/1388

20-سجادی، سیدصادق((فرهنگ آثارایرانی اسلامی)) سروش 10/9/87

www.seraj.ir21- گنجی ، رضا ((مصاحبه با آیت جعفر سبحانی)) سایت سراج